 ئامادەکردنی: دیاکۆ هاشمی زاراوه‌سازیی كوردی (٨)ڕێبازی پێوانهڕێبازهكانی ڕۆنانی زاراوه‌ی زانستیی كوردی
ئه‌گه‌ر سه‌یری وشه‌كانی هه‌ر زمانێ بكه‌ین ده‌بینین كه هه‌ر كۆمه‌ڵێكی، به شێوه‌یه‌كی خۆڕسك له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی تایبه‌تمه‌ند ڕۆ نراوه. كاتێ زمانه‌وانان له‌به‌ر پێداویستیی سه‌رده‌م، ده‌یانه‌وێ زاراوه‌یه‌كی نوێباو ڕۆ نێن، ده‌بێ به گوێره‌ی ئه‌و بنه‌مایانه زاراوه‌كانیان پێك بێنن، واته بیانكه‌ن به "پێوانه" بۆ سازكردنی زاراوه‌ی نوێتر. ئێمه ده‌توانین ڕێبازه‌كانی (ئاوه‌ڵواتا)، (وه‌رگرتن)، (وه‌رگێڕان)، (داتاشین)، (داڕشتن) و (لێكدان) كه له زانستی زاراوه‌سازیدا، ڕێبازه‌كانی دانانی زاراوه‌ی كوردین بكه‌ین به "پێوانه" بۆ سازكردنی زاراوه‌ی پێویست. له كۆنه‌وه زانایانی عه‌ره‌ب ڕێبازی "پێوانه"یان به‌كار هێناوه و كۆمه‌ڵێ زاراوه‌یان ساز كردووه. بۆ نموونه:
بێگومان زمانه‌وانانی كوردیش له ئه‌زموونی گه‌لانی جیهان كه‌ڵكیان وه‌رگرتووه و له‌سه‌ر پێوانه‌ی وشه كوردییه‌كان گه‌لێ زاراوه‌ی نوێیان ئافراندووه، بۆ وێنه: له‌سه‌ر پێوانه‌ی (هه‌ڵماتێن، واغێن) هاتن زاراوه‌ی (سابوونێن)یان به‌رانبه‌ر به (تصوینsaponification) دا نا. یان له‌سه‌ر پێوانه‌ی پاشگری (زانی = علم = logy-)، زاراوه‌ی (زه‌ویزانی)یان به‌رانبه‌ر به (علم الارضgeology) دا نا.
هه‌ندێ نموونه‌ی تر له زمانی كوردیدا كه له‌سه‌ر ڕێبازی (پێوانه) ساز كراون:
له زمانی ئینگلیزیدا، به هۆی ڕێژه‌ی چاوگی ده‌ستكرده‌وه، ده‌توانن وشه‌ی ئه‌وتۆ پێك بێنن كه به پاشگری (ism) كۆتاییی بێت، له زمانی عه‌ره‌بیدا به (یة) كۆتاییی دێت. له زمانی كوردیشدا پاشگری وامان هه‌یه كه واتای نموونه‌یی دروست ده‌كه‌ن، وه‌ك (ایه‌تی)، (ه‌تی) و (ێتی). بۆ نموونه ده‌توانین (ایه‌تی) بخه‌ینه سه‌ر ناوی مرۆڤ یان هه‌ر شتێك و بیكه‌ین به زاراوه‌یه‌كی نوێ، وه‌ك: مه‌نده‌لایه‌تی = مه‌نده‌لێتی (المندلیة mendelism). داروینایه‌تی = داروینێتی (الداروینیة darwinism). بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر لێهاتووییی زمانی كوردی ڕوون كرێته‌وه با سه‌یری وشه‌ی (hydrogenize) بكه‌ین، ده‌بینین له سێ به‌ش پێك هاتووه: (hydro) واتا (ئاو)، (gen) واتا (پێكهێن)، (ize) ئامرازی تێپه‌ڕكردنی كاره، له‌مانه‌ش وشه‌ی (hydrogenize) به واتای (هدرجة) پێك دێت، كه به كوردییش، به‌پێی ده‌ستووری وشه‌سازیی كوردی، ده‌بێته (هایدرۆجیناندن). هه‌روه‌ها (hydration) ده‌بێته (ئاوێن: كرده‌ی له‌گه‌ڵ ئاو یه‌كگرتن). یان سه‌یری توانای پاشگری (ه‌كی) بكه‌ن له‌م نموونانه‌ی خواره‌وه‌دا: ئاوه‌كی (مائي aquatic). فره‌شێیه‌كی (متعلق بوفرة الرطوبة hydric). ده‌ره‌كی (خارجي external). ناوه‌كی (داخلي internal). ئاوێنه‌كی (قابل للتحلل المائي hydrolysable).
به‌مجۆره ده‌بینین زمانی كوردی، به‌پێی ده‌ستووره زمانییه‌كانی خۆی كه زاده‌ی ناخ و هه‌ناوی خۆیه‌تی، توانا و لێهاتووییی باشی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی زاراوه‌سازیی پێ بكرێ، به مه‌رجێ پێكهاته و ڕێبازه‌كان و خه‌رمانی وشه و یاسا و ڕێساكانی له‌به‌رچاو بگیرێ. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ژێده‌ر:
کۆتاییی بەشی هەشتەم هەموو بەشەکان: ١، ٢، ٣، ٤، ٥، ٦، ٧، ٨ تەواو |