ئامادەکردنی: دیاکۆ هاشمی

زاراوه‌سازیی كوردی (٥)

ڕێبازی داتاشین

ڕێبازه‌كانی ڕۆنانی زاراوه‌ی زانستیی كوردی

1.  ڕێبازی ئاوه‌ڵواتا (المجاز).

2. ڕێبازی وه‌رگرتن یان كورداندن (الاستعارة).

3. ڕێبازی وه‌رگێڕان (الترجمة).

4. ڕێبازی داتاشین (النحت) و بێژه‌ یه‌كه‌مییه‌كان.

5. ڕێبازی داڕشتن (الاشتقاق).

6. ڕێبازی لێكدان (التركیب).

7. ڕێبازی پێوانه‌‌ (القیاس).

یه‌كێكه‌ له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی زمان و به‌ڵگه‌یه‌كه‌ بۆ گه‌شه‌كردنی و جۆرێكه‌ له‌ كورتكردنه‌وه‌. بریتییه‌ له‌ دروستكردنی وشه‌یه‌ك له‌ دوو وشه‌ یان زیاتر. به‌ مه‌رجێك گونجانێك له‌ بێژه‌ و مانا له‌ نێوان لێداتاشراو و داتاشراوه‌كه‌دا هه‌بێت. له‌م ڕێگه‌یه‌وه‌ ده‌توانرێ وشه‌ی نوێتر بئافرێنرێ.

بۆ نموونه‌ له‌ زمانی عه‌ره‌بیدا به‌ گیانداری وه‌كوو بۆق كه‌ له‌سه‌ر زه‌وی و نێو ئاودا ده‌ژین ده‌وترێ (برمائی)، كه‌ ئه‌ویش له‌ دوو وشه‌ی (بر = زه‌وی، وشكانی) و (مائی = ئاوی) پێك هاتووه‌ واته‌ (بر + مائی = برمائی). زمانه‌وانانی كوردیش له‌سه‌ر ئه‌و ڕێبازه‌ زاراوه‌ی (وشكاوی یان وشكاوه‌كی)یان ئافراند كه‌ له‌ (وشك + ئاوییان وشك + ئاوه‌كی) پێك هاتووه‌.

یان له‌ عه‌ره‌بیدا به‌رانبه‌ر به وشه‌ی time-space وشه‌ی (زمكان)یان دانا كه‌ له‌ دوو وشه‌ی (زمان) و (مكان) وه‌رگیراوه‌، كه‌ له‌ كوردیدا كراوه‌ به‌ (كاتشوێن) یان (كاشوێن).

له‌ زمانی عه‌ره‌بی و فارسیدا به‌رانبه‌ر به دوو‌ وشه‌ی o´clock و hour ته‌نها یه‌ك وشه‌ی (ساعة‌، ساعت) دانراوه‌، كه‌چی ئه‌وه‌ی یه‌كه‌م ئامێرێكه‌ و كات ده‌ژمێرێ به‌ڵام ئه‌وه‌ی دووه‌م ئامێر نییه‌ و بۆ ده‌ربڕینی كات به‌كار ده‌برێ. سه‌یری جیاوازییان بكه‌ن: (I came at 2 o´clock) و (I have been here for 2 hours). كورد هاتووه‌ به‌رانبه‌ر به‌ وشه‌ی ‌ o´clock كاتژمێری داناوه كه‌ پێك هاتووه‌ له‌ (كات + ژمێر)‌ و هه‌ر له‌و وشه‌یه‌ش وشه‌ی (كاژێر)ی به‌رانبه‌ر به ‌ hour داتاشیوه‌. ئێسته‌ ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ ئه‌و ڕستانه‌ بكه‌ینه‌ كوردی وایان لێ دێت: (له‌ كاتژمێری ٢دا هاتم) و (٢ كاژێره‌ لێره‌م).

چه‌ند نموونه‌یه‌كی تر له‌سه‌ر ڕێبازی داتاشین:

• auto matism خۆجووڵه، خۆبزوێن‌‌ ـ ذا حركیة.

• somnambulism خه‌وڕه‌ویی ـ سرنمة.

• adsorption ڕوومژی، مژڕوویی ـ إدمصاص.

نموونەیەک لە داتاشینی وشە لەسەر "ڕێبازی داتاشین"

بێژه‌ یه‌كه‌مییه‌كان:

هه‌ندێ جار هه‌یه‌ یه‌كه‌م پیته‌كانی چه‌ند وشه‌یه‌ك وه‌رده‌گرن و پێكه‌وه‌ ده‌یكه‌ن به‌ زاراوه‌یه‌كی نوێ وه‌كوو زاراوه‌ی ڕادار = RADAR كه‌ له‌ یه‌كه‌م پیته‌كانی Radio Detecting And Ranging پێك هاتووه‌.

"ڕادار"، نموونەیەک لە پێکەوەلکاندنی یەکەم پیتەکانی چەند وشەیەک و چێکردنی وشەیەکی نوێ

کۆتاییی بەشی پێنجەم

هەموو بەشەکان: ١، ٢، ٣، ٤، ٥، ٦، ٧، ٨