ئامادەکردنی: دیاکۆ هاشمی

زاراوه‌سازیی كوردی (٧)

ڕێبازی لێكدان

ڕێبازه‌كانی ڕۆنانی زاراوه‌ی زانستیی كوردی

  1.  ڕێبازی ئاوه‌ڵواتا (المجاز).

  2. ڕێبازی وه‌رگرتن یان كورداندن (الاستعارة).

  3. ڕێبازی وه‌رگێڕان (الترجمة).

  4. ڕێبازی داتاشین (النحت) و بێژه‌ یه‌كه‌مییه‌كان.

  5. ڕێبازی داڕشتن (الاشتقاق).

  6. ڕێبازی لێكدان (التركیب).

  7. ڕێبازی پێوانه‌ (القیاس).

 

  • ڕێبازی لێكدان (التركیب، بناءالكلمة word-formation, compounding of words):

  • له‌م ڕێبازه‌دا،  دوو وشه‌ یان زیاتر كه‌ هه‌ر كامه‌یان به‌ جیا واتایه‌كی تایبه‌تییان هه‌یه‌ پێكه‌وه‌ لێك ده‌درێن و وشه‌یه‌كی نوێتر پێك دێنن كه‌ واتایه‌كی نوێی هه‌یه‌، بۆ نموونه‌: ڕه‌ش + ماڵ = ڕه‌شماڵ.

    سه‌رنج:

    ئه‌م وشه‌ نوێیه‌ كه‌ پێك دێت ده‌بێ پێكه‌وه‌ بنووسرێ و نابێ لێك جیا بكرێته‌وه‌، واته‌ له‌و نموونه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌دا نابێ بنووسین: ڕه‌ش ماڵ، به‌ڵكوو ده‌نووسین ڕه‌شماڵ.

    • جۆره‌كانی وشه‌ی لێكدراو:

    1. دوو ناوی ساده؛ وه‌كوو‌:

    پێده‌شت، ته‌خته‌كلیل، وێبخشۆك.

    2. دوو ناوی ساده،‌ به‌ یارمه‌تیی یه‌كێك له‌م ئامرازانه‌:

    ئامرازی (ه):

    مانگه‌شه‌و، گوڵه‌گه‌نم، ئاگره‌دیوار.

    ئامرازی (و):

    هێلكه‌وڕۆن، ده‌موچاو، ده‌وروبه‌ر.

    ئامرازی (به‌):

    ده‌ربه‌ده‌ر، نیشتمانبه‌ده‌ر، جێبه‌جێ.

    3. ناوێكی ساده‌ و ئاوه‌ڵناوێك، به‌ یارمه‌تیی ئامرازی په‌یوه‌ندی (ه)؛ وه‌كوو:

    سه‌گه‌ناز، كه‌ره‌دێز، ورچه‌سپی.

    4. ئاوه‌ڵناو و ناوێك؛ وه‌كوو:

    ڕه‌وانبێژ، شه‌وكوێر، ڕه‌شمار.

    5. ئاوه‌ڵناو و ناوێكی ساده، به‌ یارمه‌تیی یه‌كێك له‌م ئامرازانه‌:

    ئامرازی (ه‌):

    ڕه‌شه‌وڵاخ، سووره‌چنار، وشكه‌شیرینی.

    ئامرازی (و):

    ڕه‌شوڕووت، مڕومۆچ، ئاڵوگۆڕ.

    6. ناوێكی ساده‌ و ڕه‌گی كردار؛ وه‌كوو:

    خوێنبه‌ر، پیاوكوژ، وێبگه‌ڕ.

    7. ناوێكی ساده‌ و ڕه‌گی كردار به‌ یارمه‌تیی ئامرازی (و)؛ وه‌كوو:

    ده‌ستوبرد، ده‌ستومۆچ.

    8. ئاوه‌ڵناو و ڕه‌گی كردار به‌ یارمه‌تیی ئامرازی (ه‌)؛ وه‌كوو:

    دێرینه‌ناس، كۆنه‌فرۆش، شوێنه‌وارناس.

    9. دوو ڕه‌گی كردار به‌ یارمه‌تیی ئامرازی (و)؛ وه‌كوو:

    مشتومڕ، مڵچوهووڕ، گفتوگۆ.

    10. ئاوه‌ڵكردارێك و ناوێكی ساده‌؛ وه‌كوو:

    به‌ربانگ، به‌رماڵ، پێشنیاز.

    11. ناوێكی ساده‌، یان ئاوه‌ڵناوێك و وشه‌یه‌كی بێواتا، به‌ یارمه‌تیی ئامرازی (و)؛ وه‌كوو:

    گورجوگۆڵ، گژوگیا، پڕوپووچ.

    12. دووباره‌كردنه‌وه‌ی ناوێك به‌ یارمه‌تیی ئامرازی (ه‌)؛ وه‌كوو:

    لرفه‌لرف، گڤه‌گڤ، خشه‌خش.

    13. دووپاتكردنه‌وه‌ی ناوێك بێ یارمه‌تیی ئامراز؛ وه‌كوو:

    كونكون، پڵپڵ، گرنجگرنج.

    14. ناوێك و فۆنێمی (ی)؛ وه‌كوو:

    زمانه‌وانی، ئاژه‌ڵه‌وانی، ئاسمانه‌وانی.

    15. دوو ناوی ساده‌ و فۆنێمی (ی)؛ وه‌كوو:

    گه‌چكاری، هاوكاری، گه‌لكاری.

     

    کۆتاییی بەشی حەوتەم

    هەموو بەشەکان: ١، ٢، ٣، ٤، ٥، ٦، ٧، ٨