|
The website of the kurdish language www.yageyziman.com |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 ئامادەکردنی: عەدنان ئەحمەد
ته‌واوكه‌ری به‌یاریده یاخود به‌ركاری
ناڕاسته‌وخۆ؟ یه‌كێك له ئهو بابه‌تانه‌ی كه له لایه‌ن فێركاران و فێرخوازانی زمانی كوردی موناقه‌شه‌ی له سه‌ره و نه‌یان توانییوه به ڕوونی له یه‌كتریان جیا بكه‌نه‌وه و هێڵێكی دیاری جیاكاری له نێوانیاندا دابنێن هه‌ردوو ده‌سته‌واژه‌ی به‌ركاری (ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ) و ته‌واوكه‌ری (ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ یاخود ته‌واوكه‌ری به‌یاریده)یه. هه‌ندێك له زمانه‌وانان و فێركاران پێیان وایه هیچ جیاوازییه‌ك له نێوان به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆ و ته‌واوكه‌ری به‌یاریده یاخود فراوانتر بڵێین به‌ركار و ته‌واوكه‌ردا نییه، وه پێیان وایه دوو ناوی جیاوازن بۆ یه‌ك مه‌به‌ست به‌كار ده‌برێن هه‌روه‌ها هه‌ڵگری هه‌مان تایبه‌تمه‌ندین بۆیه ناكرێت به دوو بابه‌تی جیا باس بكرێن. هه‌روه‌ها هه‌ندێكی تر له ئه‌وان به‌گومانه‌وه له‌م بابه‌ته ده‌ڕوانن وه به دوو ناو و یه‌ك ناوه‌ڕۆكی نازانن بۆ وه‌ڵامی ئه‌مه‌ش واتای وشه‌كان(به‌ركار، ته‌واوكار) ده‌كه‌ن به بنمای وه‌ڵامه‌كانیان، وه پێیان وایه یه‌ك بابه‌ت نییه و جیاوازن. به‌ڵام نموونه‌ی شیكاركراوم له‌م باره‌یه‌وه ده‌ست نه‌كه‌وت. نامه‌وێت بابه‌ته‌كه به باسكردن له‌و جیاوازییانه‌ی كه ده‌رباره‌ی ئهم بابه‌ته هه‌یه درێژ بكه‌مه‌وه، لێره‌وه هه‌وڵ ده‌ده‌م بابه‌تیانه ئهم پرسه بخه‌مه ژێر تیشكی لێكۆڵینه‌وه‌وه هه‌روه‌ها نموونه‌ی پێویست ده‌رباره‌ی بابه‌ته‌كه بخه‌مه به‌رچاوی خوێنه‌ر و هۆگرانی زمان، تاكو هه‌موومان پێكه‌وه بتوانین له ئهم گۆشه‌یه‌ی ڕێزماندا خزمه‌تێك بگه‌یه‌نین ئه‌گه‌ر چی كه‌میش بێت.
1- به‌ركار:- به ئهو به‌شه ئاخاوتنانه ده‌وترێت كه به‌شێك له ئه‌ركی كرداره‌كانیان ده‌چێته سه‌ر، جا ئهو گواستنه‌وه‌ی ئه‌ركه له كاره‌وه بۆ سه‌ر به‌ركار به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌و خۆ یاخود ناڕاسته‌وخۆ بێت.
أ- به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ:- ئهو به‌شه ئاخاوتنانه‌ن كه‌وا به‌شێك له ئه‌ركی كرداره‌كانیان ده‌چێته سه‌ر، وه به‌لابردنیان له ناو ڕسته‌دا بۆشایی واتا و یاسای ڕێزمانی دروست ده‌بێت. به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ كۆمه‌ڵێك تایبه‌تمه‌ندی ئاشكرای هه‌یه، كه وا له فێرخواز ده‌كه‌ت به‌سه‌رنجێكی كه‌می وردبینانه‌وه له پێكهاته‌كانی تری ڕسته وه‌ك بكه‌ر و كردار و ته‌واوكه‌ر...جیا بكاته‌وه. به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ ده‌كه‌وێته نێوان بكه‌ر و كردا به‌م شێوه‌یه‌یه یاساكه‌ی (بكه‌ر + به‌ركار+ كردار) هه‌روه‌ها ته‌نها به‌شه ئاخاوتنه‌كانی (ناو، جێناو) له ناو ڕسته‌دا ده‌توانن ببن به به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ. هه‌روه‌ها یه‌كێكی تر له‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی كه‌وا به‌ركاری راسته‌و خۆی پێی جیاده‌كرێته‌وه ئه‌وه‌یه كه‌وا ئامرازی په‌یوه‌ندی له پێش به‌ركاری ڕاسته‌وخۆوه نایه‌ت چونكه ئهم كه‌ره‌سته‌یه پێویستی به یاریده‌ده‌ر نیه و خۆی به ته‌نها ده‌توانێت ئه‌ركه‌كه‌ی بێ یاریده‌ی ئامرازی په‌یوه‌ندی ئه‌نجام بدات. به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ ته‌واوكه‌ری واتای كاری ڕسته‌كه‌یه واتا كار له‌سه‌ر كراوه، وه لابردنی به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ له ناو ڕسته‌دا ده‌بێته هۆی تێكچوونی ڕسته‌كه له ڕووی واتا و یاسای ڕێزبوونی كه‌ره‌سته پێكهێنه‌ره‌كانی ڕسته. بۆیه ئاماده‌بوونی به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ له جۆری ڕسته‌ی تێپه‌ڕدا پێویستییه و ناكرێت نا دیده بگیرێت. نموونه:-
وه‌ك له‌م خشته‌یه‌دا دیاره، له ڕسته‌كانی خانه‌ی(أ)دا، وشه‌كانی (خانوو، ئێوه) كه پێك هاتوون له به‌شه ئاخاوتنی (ناو ، جێناو) ڕۆڵی به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ ده‌بینن له ڕستهكهدا، وه ڕاسته‌وخۆ كرداره‌كانیان له‌سه‌ر ئه‌نجام دراوه بۆیه ناكرێت ئهو به‌شه‌ی كه‌وا كرداره‌كه‌ی له‌سه‌ر ئه‌نجام دراوه له نێو ڕستهكهدا لابدرێت. ئه‌گه‌ر لادرا ئه‌وا بۆشایی واتا و ده‌ستووری دروست ده‌بێت، ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی گوێگر نه‌توانێت نێوه‌ڕۆكی ڕسته‌كه به ته‌واوی تێبگات. له‌م ڕستانه‌دا ئه‌گه‌ر هاتوو به‌ركاره‌كانما لابرد وه‌ك له خانه (ب)دا له نێوخشته‌كه‌دا دیاره ده‌بینین واتای ڕسته‌كان تێك چووه، ئه‌مه‌یش به هۆی ئهو گۆڕانكارییه‌ی به سه‌ر بوون و شوێنی به‌ركاره‌كاندا هێناومانه.
ب - به‌ركاری نا ڕاسته‌وخۆ (به‌یاریده):- به‌و به‌شه ئاخاوتنانه ده‌وترێت كه به یارمه‌تیی ئامرازی په‌یوه‌ندی (به، بۆ، له...) ده‌درێنه پاڵ كرداره‌كه، هه‌روه‌ها كرداره‌كه‌ش به‌شیك له ئه‌ركه‌كانی تێ ده‌په‌ڕینێته سه‌ر به‌ركاری نا ڕاسته‌وخۆكه. ته‌نها به‌شه ئاخاوتنه‌كانی (ناو، جێناو) به یارمه‌تی ئامرازه په‌یوه‌ندییه‌كان ده‌توانن ببن به به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆ له ناو ڕسته‌دا. ئه‌گه‌ر هاتوو ئامرازه په‌یوه‌ندییه‌كان (به، بۆ، له...) له پێش ناو یاخود جێناو به‌كار هات ئه‌وا ناوه‌كه یاخود جێناوه‌كه ڕۆڵی به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆ ده‌بینێت له ناو ڕسته‌دا. هه‌روه‌ها به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆ بۆ زیاتر ڕوونكردنه‌وه له ناو ڕسته‌دا به‌كار دێت.
نموونه:-
له‌م ڕستانه‌دا وشه‌كانی (هه‌ڵۆ، ئێوه) كه به‌شه‌ئاخاوتنی (ناو ، جێناو)ن وه به‌هۆی ئامرازی په‌یوه‌ندی (بۆ، له)وه بوون به به‌ركاری ناڕاسته‌و خۆ.
لێره‌دا به پێویستی ده‌زانم ئاماژه به‌وه بكه‌م كه‌وا ئه‌وه‌ی زیاتر سه‌رنجی منی به‌لای ئهم بابه‌ته‌دا ڕاكێشا، ئه‌وه‌یه كه‌وا من پێم وایه هه‌ر به‌شه ئاخاوتنێك له‌پاڵ ئه‌وه‌ی كه‌هه‌ڵگری ناوی به‌شه‌ئاخاوتنیه‌كه‌یه‌تی بۆ دانه زمانییه‌كانی بۆنموونه وشه‌كانی (ئازاد، سلێمان، بازاڕ...) له‌ژێر ناوی به‌شه‌ئاخاوتنی ناو دان، هه‌روه‌ها ئهم ناوانه ده‌توانن ئه‌ركی ڕیزمانیش ببینن له‌ناو ڕسته‌دا وه‌ك ئه‌ركه‌كانی(بكه‌ر،جێگری بكه‌ر ،به‌ركار...). له‌هه‌مان كاتدا وشه‌كانی (من، تۆ، ئهو...) له ژێر ناوی به‌شه ئاخاوتنی جێناودا كۆ كراونه‌ته‌وه، وه له‌پاڵ ئه‌مه‌شدا ده‌توانن ئه‌ركی ڕێزمانی له ناو ڕسته‌دا ببینن وه‌ك ئه‌ركه‌كانی (بكه‌ر، جێگری بكه‌ر، به‌ركار...). باشه ئه‌ی ئهو به‌شه ئاخاوتنه كامانه‌ن كه‌وا توانای بوون به به‌ركاریان هه‌یه؟ له‌و باره‌یه‌وه ته‌نها ناو و جێناو ئه‌توانن ببن به به‌ركار، وه‌ك پێشتریش ئاماژه‌م بۆ كردووه. باشه با ئێمه بپرسین ئه‌ی به‌شه ئاخاوتنه‌كانی (هاوه‌ڵناو ، هاوه‌ڵكار) له ناو ڕسته‌دا ئه‌ركیان چیه؟ ئایا هه‌ر به‌وه ڕازی بین كه ئه‌مانه وه‌سفی ناو یاخود كار ده‌كه‌ن و به‌س؟یاخوود ئه‌مانیش به‌شی ئه‌وه چالاكن تاكو بتوانن ڕۆڵی دیكه له ناوڕسته‌دا بگێڕن؟ لێره‌دا پرسایرێك سه‌ر هه‌ڵده‌دات باشه ئه‌ی ئه‌گه‌ر هاتوو له‌بری ئهو ناوانه‌ی كه بۆ به‌ركار(راسته‌وخۆ، ناڕاسته‌وخۆ ) ناوی شوێنێك وه‌ك (كوردستان...) یاخود كه‌ره‌سته‌یه‌ك وه‌ك (سه‌یاره) له جێگه‌ی ناوی ئینسان به‌كار هات چۆن بزانین به‌ركاره یاخود ته‌واوكه‌ر؟
بۆ نموونه:- - نازه‌نین نامه‌كه‌ی له ناو سه‌یاره‌كه‌دا هه‌ڵگرتووه. بۆ وه‌ڵامی ئهم پرسیاره سه‌رنجتان بۆ ئهم بابه‌ته ڕاده‌كێشم و پاشان وه‌ڵامه‌كه ده‌نووسم. له زمانی كوردیدا كۆمه‌ڵێك وشه‌مان هه‌یه وه‌ك وشه‌كانی (سه‌ر،خوار،نیوان،ته‌نیشت،ژێر، دوا...) هه‌رچه‌نده ئهم وشانه له چوار چێوه‌ی پری پۆزشندا نووسراون، به‌ڵام ئه‌مه هه‌ڵه‌یه چونكه پری پۆزشنه‌كان دانه‌ی بێ واتان وه بۆ دروست كردنی وشه‌ی نوێ و واتای نوێ و وشه‌ی نا ساده به‌كاردین یاخود كه‌ره‌سته پێك هێنه‌ره‌كانی ڕسته به‌یه‌كترییه‌وه ده‌به‌ستن. به‌ڵام ئهم وشانه خاوه‌نی واتای خۆیانن له نێو ڕسته‌دا و ده‌ست نیشانی شوێنێك یاخو كاتێك ده‌كه‌ن كاتێك له پێش ناوێكه‌وه به‌كاردێن. زۆربه‌ی كات ئهم وشانه ئامرازی په‌یوه‌ندییان له پێشه‌وه دێت. واتا به‌گشتی ئهم وشانه بۆ دیاری كردنی شوێن و كات به‌كار دێن به‌هاوكاری ئامرازی په‌یوه‌ندی و ناو بۆ نمونه:-
هه‌روه‌ها ئهم وشانه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئهم ده‌وره‌یان هه‌یه له هه‌مان كاتدا ده‌توانن ئه‌ركی پریپۆزشنیش ببین وه به‌شداری ده‌كه‌ن له ڕۆنانی وشه‌ی نوێ و واتای نوێ بۆ نموونه (پێشگر، پاشگر...) وه‌ك له‌م نمونانه‌دا دیاره ده‌بینین ئهم وشانه به‌شداری ده‌كه‌ن له‌ڕۆنانی وشه‌ی دیكه‌دا. بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین ئهم وشانه له چوارچێوه‌ی ناوێكدا كۆ بكه‌ینه‌وه و ئه‌ركه‌كانیان ده‌ست نیشان بكه‌ین وه بتوانین گه‌شه‌ی زیاتر به لایه‌نی ڕیزمانیمان بده‌ین، به‌م كاره‌شمان له هه‌ندێك كه‌مووكوڕی ڕێزمانی ڕزگارمان ده‌بێت كه به درێژای بابه‌ته‌كه ده‌یخه‌مه ڕوو. هه‌روه‌ها وای به‌با‌ش ده‌زانم ئهم وشانه له پری پۆزشنه‌كان جیا بكرێنه‌وه و بكرین به بابه‌تێكی سه‌ر به‌خۆ له ژێر ناوێكی نوێدا، كه له‌گه‌ڵ خه‌سڵه‌تی ئهم دانه زمانیانه‌دا بگونجێت. بۆیه من (ئامرازی ده‌مجێ) به گونجاو ده‌زانم چونكه ئهم وشانه ده‌توانن كات و شوێن دیاری بكه‌ن كاتێك له‌پێش ناوێكه‌وه بێن. له هه‌مان كاتدا ده‌توانن به‌شداری له‌ڕۆنانی وشه‌شدا بكه‌ن. تائه‌و كاته‌ی كه‌سانێكی تر له‌وباره‌یه‌وه شاره‌زای خۆیان به‌كار ده‌هێنن و به بابه‌تی تازه‌ترمان ده‌گه‌یه‌نن.
ئامرازی ده‌مجێ :- به‌و یه‌كه زمانیانه ده‌وترێت كه وا خاوه‌نی واتان و به‌شداری ده‌كه‌ن له ڕۆنانی وشه‌دا، وه بۆ دیاری كردنی شوێن و كات به‌كارده‌هێنرێن.
ئامرازه‌كانی ده‌مجێش بریتین له :- سه‌ر، خوار، ژێر، ناو، ده‌ر، ته‌نیشت، به‌رامبه‌ر، پشت، نێوان، دوور، نزیك... تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئامرازی ده‌مجێ:- 1- خاوه‌نی واتان. 2- به‌شداری ده‌كه‌ن له ڕۆنانی وشه‌دا بۆنمونه ( سه‌رخان، ژێرخان، سه‌رچڵ، ناوله‌پ، پێشگر...) 3- ئامرازی ده‌مجێ كاتێك له پێش ناوێك یاخود جێناوێكی سه‌ربه‌خۆوه به‌كار بێت ئه‌وا گرێیه‌كی شوێنی (هاوهڵكاری شوێن) دروست ده‌كات به‌م شێوه‌یه (ئامرازی ده‌مجێ + ناو ، جێناوی سه‌ربه‌خۆ = گرێی هاوهڵكاری شوێنی(هاوهڵكاری شوێن) ) بۆ نموونه (ته‌نیشت ئازاد، پێش ئێوه ... وه كاتێك ئهم هاوه‌ڵكارانه له ڕسته‌دا به‌كار دێن ئه‌وا ده‌بن به ته‌واوكه‌ری كار له ناو ڕسته‌دا. بۆ نموونه:-
4- ئامرازی ده‌مجێ ده‌توانێت گرێی هاوهڵكاری كاتی دروست بكات كاتێك له پێش ناوێكه‌وه به‌كار بێت به‌م شێوه‌یه (ئامرازی ده‌مجێ + ناو ، جێناوی سه‌ربه‌خۆ = گرێی هاوهڵكاری كاتی) بۆ نموونه ( پێش نوستن، پێش خواردن، دوای نان، پێش ئێوه... وه گرێی هاوه‌ڵكاره‌كاتییه‌كان ده‌بن به‌ته‌واوكه‌ری كار له ڕسته‌دا.
5- هه‌ر كاتێك ئامرازی ده‌مجێ له ناو ڕسته‌دا بكه‌وێته پێش ناوێكه‌وه ئه‌وا گرێیه‌كی هاوهڵكاری دروست ده‌كات وه ده‌بێت به ته‌واوكه‌ری ڕاسته‌وخۆی كردار له ناو ڕسته‌دا وه‌ك له شیكاری ئهم ڕسته‌یه‌دا دیاره. بۆ نموونه:- 1- هیوا پیش ئازاد هات شیكار هیوا : ناوه، بكه‌ره... پێش : ئامرازی ده‌مجێیه ئازاد : ناوه، تاكه، ناسراوه پێش ئازاد : هاوهڵكاری كاتییه، ته‌واوكه‌ری ڕاسته‌وخۆی كرداره هات : كاری رابردووه، تێنه‌په‌ڕه
به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو له پێش ئامرازی ده‌مجێكه‌وه ئامرازی په‌یوه‌ندی هه‌بوو ئه‌وا له ئهو كاته‌دا هه‌موویان واته ئامرازه په‌یوه‌ندیه‌كه و ئامرازی ده‌مجێ و ناوه‌كه پێكه‌وه گرێیه‌كی هاوهڵكاری (شوێن، كات) دروست ده‌كه‌ن وه ئه‌ركه‌كه‌شیان ده‌بێت به ته‌واوكه‌ری به‌یاریده. وه‌ك له‌م نموونه‌یه‌دا دیاره.
2- هێمن له ناو سه‌یاره‌كه‌دا ده‌خه‌وێت. شیكار هێمن : ناوه، بكه‌ره... له...دا : ئامرازی په‌یوه‌ندییه ناو : ئامرازی ده‌مجێیه سه‌یاره : ناوه، ناسراوه... ه‌كه : ئامرازی ناساندنه له ناو سه‌یاره‌كه : گرێیه‌كی هاوهڵكاری شوێنییه، ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كرداره ده‌خه‌وێت : كرداری ڕانه‌بردووه...
ئه‌گه‌ر هاتوو ئامرازه‌كانی ده‌مجێ له پێش ناوه‌وه نه‌هاتبوون له ناو ڕسته‌دا، ئه‌وا ناوه‌كه ده‌بێت به به‌ركار (ڕاسته‌وخۆ، ناڕاسته‌وخۆ) وه‌ك له‌م خشته‌یه‌دا دیاره. خشته‌ی(أ)
6- ئامرازی ده‌مجێ به شێوه‌یه‌كی گشتی ئامرازی په‌یوه‌ندی له پێشیه‌وه دێت ئه‌گه‌ر به ته‌نها به‌كار هات له ناو ڕسته‌دا بۆ نموونه ( ئازاد له پێشه‌وه ڕاده‌كات.) له‌م ڕسته‌یه‌دا ئامرازی ده‌مجێی (پێش) به هاوكاری ئامرازی په‌یوه‌ندی بووه به ته‌واوكه‌ری به‌یاریده له نێو ڕستهكهدا. بۆ نموونه:- ئازاد له پێشه‌وه ڕاده‌كات. شیكار: ئازاد : ناوه، بكه‌ره... له : ئامرازی په‌یوه‌ندییه پێش : ئامرازی ده‌مجێیه، ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كرداره ه‌وه : پاشگره ڕاده‌كات : كرداری ڕانه‌بردووه...
لێره‌دا ده‌گه‌ڕێینه‌وه سه‌ر وه‌ڵامی ئهو پرسیاره‌ی ئایا ئه‌گه‌ر له بری ناوی ئینسان ناوی شوێنێك یان شتێك به‌كار هات چۆن بزانین ئه‌مه به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆیه یاخود ته‌واوكه‌ری به‌یاریده؟ وه‌ك له‌م نمونه‌یه‌دا دیاره ( نازه‌نین نامه‌كه‌ی له ناو سه‌یاره‌كه‌دا هه‌ڵگرتووه) له وه‌ڵامدا ده‌ڵێم ئه‌گه‌ر هاتوو ناوێك ڕاسته‌وخۆ له پاش ئامرازی په‌یوه‌ندی هاتبوو له ناو ڕسته‌دا ئه‌وا ئهو ناوه به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆیه. به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئامرازی ده‌مجێی له پێش ناوه‌وه به‌كار هاتبوو ئه‌وا ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌یه. وه‌ك له خشته‌ی(أ)یشدا خستوومه‌ته ڕوو. هه‌روه‌ها له‌م ڕسته‌یه‌دا گرێی (له ناو سه‌یاره‌كه‌دا) گرێیه‌كی هاوهڵكاری شوێنییه و ده‌وری ته‌واوكه‌ری به‌یاریده ده‌بینێت له ناو ڕستهكهدا. له‌كۆتای ئهم به‌شه‌دا ده‌كرێت ئاماژه به‌وه بكه‌ینه‌وه كه‌وا ته‌نها به‌شه ئاخاوتنی ناو و جێناو ده‌توانن ڕۆڵی به‌ركاری ناڕاسته‌وخۆ ببینن له ڕسته‌دا وه به‌هۆی ئامرازی په‌یوه‌ندیه‌وه ئهو ئه‌ركه ئه‌نجام ده‌ده‌ن، هه‌روه‌ها به‌ركاره‌ناڕاسته‌وخۆكان به‌گشتی ده‌توانرێت له ناو ڕسته‌دا لابدرێن ئه‌گه‌ر كرداره‌كه كردارێكی ته‌واو بوو.
2- ته‌واوكه‌ر:- ئهو به‌شه ئاخاوتنانه‌یه كه‌وا په‌سنی ناو یاخود كردار ده‌كه‌ن له ناو ڕسته‌دا له ڕوی كات وچۆنیه‌تی و چه‌ندێتی...
ئه‌وه‌ی بابه‌تی ئهم لێكۆڵینه‌وه‌یه ته‌نها ته‌واوكه‌ری كرداره بۆیه لێره‌دا ته‌نها باسی ته‌واوكه‌ری كردار ده‌كه‌م. أ- ته‌واوكه‌ری ڕاسته‌وخۆی كردار :- به ئهو به‌شه ئاخاوتنه ده‌ورترێت كه ده‌بێت به ته‌واوكه‌ری كردار، وه په‌سنی كرداره‌كه ده‌كات. هه‌موو جۆره‌كانی هاوه‌ڵكار ده‌بن به ته‌واوكه‌ری ڕاسته‌وخۆی كردار و هیچ ئامرازێكی په‌یوه‌ندی له پێش هاوه‌ڵكاره‌كانه‌وه نایه‌ت، وه ئه‌گه‌ر هه‌بوو ئه‌وا هاوه‌ڵكاره‌كان ده‌بن به ته‌واوكه‌ری به‌یاریده له ناو ڕسته‌دا. نموونه:- هاوناز خێرا نامه ده‌نووسێت. له‌م ڕسته‌یه‌دا هاوڵكرداری چۆنیه‌تی (خێرا) ته‌واوكه‌ری ڕاسته‌وخۆی كرداره. 2-ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كردار:- به ئهو هاوه‌ڵكارانه ده‌وترێت كه به یارمه‌تی ئامرازی په‌یوه‌ندی ده‌بن به ته‌واوكه‌ری به یاریده‌ی كردار. نموونه:- كه‌ویار به شه‌و كتێب ده‌خوێنێته‌وه. له‌م ڕسته‌یه‌دا هاوهڵكاری كاتی (شه‌و) ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كرداری ڕسته‌كه‌یه. هاوه‌ڵكاره شوێنیه‌كان كه به‌یارمه‌تی ئامررازه‌كانی ده‌مجێ درووست ده‌بن، ده‌بن به ته‌واوكه‌ری به یاریده له ڕسته‌دا. بۆ نموونه:- كه‌ویار له ناو ژوره‌كه‌یدا نووستووه.
تێبینی. من پێم وایه كه‌وا هاوه‌ڵكرداری شوێنی له بنه‌ڕه‌تدا بوونی نیه واتا كه‌ره‌سته‌یه‌كی بنجی نین و درووست ده‌كرێن ئه‌ویش له به‌ر ئهم هۆكارانه‌ی خواره‌وه. 1- هاوه‌ڵكرداری شوێنی به شێوه‌ی سه‌ربه‌خۆ له ناو ڕسته‌دا نیه. ئه‌مه له‌كاتێكدا سه‌ر جه‌م هاوه‌ڵكاره‌كانی تری وه‌ك هاوه‌ڵكرداری كاتی و چۆنییه‌تی... به شێوازی سه‌ربه‌خۆ له ناو ڕسته‌دا هه‌ن بۆ نموونه (أ- ئازاد خێرا ده‌ڕوا. ب- ئازاد به‌یانی ده‌ڕوات) . 2- ئهو كه‌ره‌سته‌ی كه هاوهڵكاری شوێنی لێ دروست ده‌كرێت ناوه، وه‌ك (سلێمانی، شاخ، ماڵ،...) وه له كاتی به‌كار هێنانی ئهم ناوانه له ناو ڕسته‌دا به هاوهڵكاری شوێنی ناو ده‌برێن. باشه ئه‌ی ئه‌گه‌ر وایه بۆ پێش ئه‌وه‌ی له ڕسته‌دا بینووسن له خانه‌ی به‌شه ئاخاوتنی ناو دان؟ یاخود ئه‌ی ئه‌گه‌ر هاتو له بری ئهم جۆره ناوانه ناوی مرۆڤ به‌كارهات ئه‌ی ئهو كاته ناوی ده‌نێن چی؟ 3- ناكرێت جیاكاری بكه‌ین له نێوان جۆره‌كانی ناو بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین هاوهڵكاری شوێنی ساز بكه‌ین. چونكه ئه‌مه گرفت بۆ ڕیزمان درووست ده‌كات و شێواندن له نێوان به‌ركار و ته‌واوكه‌ر و هاوه‌ڵكارداردا درووست ده‌كات. بۆ نموونه هه‌ر ئه‌وه‌ی كه تاكو ئێسته هه‌ندێك له زمان ناسان و فێركاران تێڕوانینی جیاوازیان ده‌رباره‌ی ته‌واوكه‌ر و به‌ركار هه‌یه. 4-هه‌موو جۆره‌كانی ناو به یارمه‌تی ئامرازی ده‌مجێ ده‌بن به هاوهڵكاری شوێنی وكاتی وه ئه‌ركی ته‌واوكه‌ری به‌یاریده ده‌بینن له ناو ڕسته‌دا. ئه‌نجام:- 1- ئامرازی ده‌مجێ ناوێكی نوێ و چالاك و سه‌ر به‌خۆیه وه بابه‌تێكی نوێیه بۆ ئهم ڕۆی زمانه‌كه‌مان. بۆیه ناكرێت وه‌ك پری پۆزشن حیسابی بۆ بكرێت. 2- به‌ركار پێكدێت له به‌شه ئاخاوتنی (ناو، جێناو). 3- به‌ركاری ڕاسته‌وخۆ ناكرێت له ناو ڕسته‌دا لابدرێت. 4-ته‌واوكه‌ری كردار پێكدێت له به‌شه ئاخاوتنی (هاوه‌ڵكار). 5-هاوهڵكاری شوێنی له بنه‌ڕه‌تدا بوونی نیه به‌ڵام به یارمه‌تی ئامرازی ده‌مجێ درووست ده‌كرێت. 6- ته‌واوكه‌ره‌كان ده‌كرێت له ناو ڕسته‌دا لابدرێن. چونكه ئه‌مانه بۆ ڕوون كردنه‌وه و په‌سن كردنی كردار به‌كار دێن، ئه‌گه‌ر ته‌واوكه‌ری كرداری ته‌واو بوون. 7- ئه‌گه‌ر هاتوو كردار ناته‌واو بوو وه به‌هه‌ر كه‌ره‌سته‌یه‌كی تر ته‌واو كرابوو ئه‌وا ناتوانرێت ئهو به‌شه‌ی كه ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌سته به‌كرداره ناته‌واوه‌كه‌وه لای به‌رین.
بۆ نموونه:- - ئاهه‌نگه‌كه بە شەو بوو. - نامه‌كه به ئازاد بوو.
له پاش سوپاس و ستایش بۆ خودای گه‌وره، كه ئهو به ویستی خۆی زانسته‌كانمان فێرده‌كات، وه ئه‌وه‌ی له سه‌ر ئێمه‌یه هه‌وڵدانه بۆ به‌رجه‌سته‌كردنی ئهو زانیارییانه. هیوادارم ئهم بۆچونانه كه خستوومه‌ته ڕوو سوود به زمانه‌كه‌مان بگه‌یه‌نێت، ڕێگه له به‌رده‌م فێرخوازانی زمانی كوردی ڕوون بكاته‌وه تاكو هه‌موومان پێكه‌وه كار بۆ به‌ره‌و پێشچوونی زمانه‌كه‌مان بكه‌ین. وه داواكارم له زمانه‌وانان كه له هه‌ڵه و كه‌موو كوڕیه‌كانم ببورن وه به زانسته‌كانیان زیاترمان فێربكه‌ن. عه‌دنان ئه‌حمه‌د
|
ماڵەوە
سەبارەت |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
